Chapter 13

अजुन उवाच |

कृ ितं पुषं चैव ें ेमेव च |

एतेिदतुिमािम ानं ेयं च के शव || 1||* 1

ीभगवानुवाच |

इदं शरीरं कौेय ेिमिभधीयते |

स च यो यभाव तमासेन मे णु || 4||

ऋिषिभबधा गीतं छोिभिविवधै: पृथक् |

सूपदैैव हेतुमिविनितै: || 5 ||

महाभूताकारो बुर मेव च |

इयािण दशैकं च प चेयगोचरा: || 6||

(.6: The field of activities is composed of the five great elements, the ego, the

intellect, the unmanifest primordial matter, the eleven senses (five knowledge

senses, five working senses, and mind), and the five objects of the senses.)

इा ेष: सुखं द

ु

:खं सातेतना धृित: |

असरनिभ: पुदारगृहािदषु |

िनं च समिचिमािनोपपिषु || 10||

मिय चानयोगेन भरिभचारणी |

िविवदेशसेिवमरितजनसंसिद || 11||

अाानिनं तानाथदशनम् |

एतानिमित ोमानं यदतोऽथा || 12||

ेयं यवािम याामृतमुते |

अनािदमरं  न सासद

सवत: पािणपादं तवतोऽििशरोमुखम् |

अिवभं च भूतेषु िवभिमव च थतम् |

भूतभतृ च तेयं िसु भिवु च || 17||

ोितषामिप तोितमस: परमुते |

ानं ेयं ानगं िद सव िवितम् || 18||

इित ें तथा ानं ेयं चों समासत: |

म एतिाय मावायोपपते || 19||

कृ ितं पुषं चैव िवनादी उभाविप |

िवकारां गुणांैव िव कृ ितसवान् || 20||

कायकारणकतृे हेतु: कृ ितते |

पुष: सुखद

सवथा वतमानोऽिप न स भूयोऽिभजायते || 24||

ानेनािन प के िचदाानमाना |

अे साङ् ेन योगेन कमयोगेन चापरे || 25||

अे ेवमजान: ुाे उपासते |

तेऽिप चािततरेव मृुं ुितपरायणा: || 26||

यावायते िकिं थावरजमम् |

ेेसंयोगाि भरतषभ || 27||

समं सवषु भूतेषु ितं परमेरम् |

िवनिवनं य: पित स पित || 28||

समं प सव समवथतमीरम् |

न िहनानाानं ततो याित परां गितम् || 29||

कृ ैव च कमािण ियमाणािन सवश: |

य: पित तथाानमकतारं स पित || 30||

यथा सवगतं सौादाकाशं नोपिलते |

सवावथतो देहे तथाा नोपिलते || 33||

यथा काशयेक: कृ ं लोकिममं रिव: |

ें ेी तथा कृ ं काशयित भारत || 34||

ेेयोरेवमतरं ानचुषा |

भ

ू

तक

ृ

तमों च ये वद

ु

याित ते परम

्

|| 35||

अजुन उवाच |

एवं सततयुा ये भाां पयुपासते |

ये चारमं तेषां के योगिवमा: || 1||

ीभगवानुवाच |

मावे मनो ये मां िनयुा उपासते |

या परयोपेताे मे युतमा मता: || 2||

ये रमिनदमं पयुपासते |

सवगमिच कू टथमचलुवम् || 3||

सियेयामं सव समबुय: |

ते ा

अनेनैव योगेन मां ाय उपासते || 6||

तेषामहं समुता मृुसंसारसागरात् |

भवािम निचरााथ मावेिशतचेतसाम् || 7||

मेव मन आध मिय बुं िनवेशय |

िनविसिस मेव अत ऊ न संशय: || 8||

अथ िचं समाधातुं न शोिष मिय थरम् |

अासयोगेन ततो मािमाुं धनय || 9||

अासेऽसमथऽिस ममपरमो भव |

मदथमिप कमािण कु वमवािस || 10||

अथैतदशोऽिस कतु मोगमाित: |

ेयो िह ानमासाानाानं िविशते |

ानामफलागागाारनरम् || 12||

अेा सवभूतानां मै: कण एव च |

िनममो िनरहार: समद

सु: सततं योगी यताा ढिनय: |

सम: शौ च िमे च तथा मानापमानयो: |

शीतोसुखद

तुिनाुितमनी सुो येन के निचत् |

अिनके त: थरमितभमाे ियो नर: || 19||

ये तु धामृतिमदं यथों पयुपासते |

धाना मरमा भाेऽतीव मे िया: || 20||

याा मुनय: सव परां िसिमतो गता: || 1||

इदं ानमुपाि मम साधमागता: |

सगऽिप नोपजाये लये न थ च || 2||

मम योिनमहद

्

 तगभ दधाहम् |

सव: सवभूतानां ततो भवित भारत || 3||

सवयोिनषु कौेय मूतय: सव या: |

तासां  महोिनरहं बीजद: िपता || 4||

सं रजम इित गुणा: कृ ितसवा: |

िनब महाबाहो देहे देिहनमयम् || 5||

त सं िनमलाकाशकमनामयम् |

सुखसे न बाित ानसे न चानघ || 6||

रजो रागाकं िव तृाससमुवम् |

तिबाित कौेय कमसे न देिहनम् || 7||

मादालिनािभिबाित भारत || 8||

समद

:खसुख: थ: समलोाकान: |

तुियाियो धीरुिनासंुित: || 24||

मानापमानयोुुो िमारपयो: |

मां च योऽिभचारेण भयोगेन सेवते |

छांिस य पणािन यं वेद स वेदिवत् || 1||

मसशेण ढेन िछा || 3||

Chapter 18

ाग च षीके श पृथे िशिनषूदन || 1||

ीभगवानुवाच |

काानां कमणां ासं सासं कवयो िवद

ां दोषविदेके कम ामनीिषण: |

यदानतप:कम न ां कायमेव तत् |

यो दानं तपैव पावनािन मनीिषणाम् || 5||

एतािप तु कमािण सं ा फलािन च |

कतानीित मे पाथ िनितं मतमुमम् || 6||

िनयत तु सास: कमणो नोपपते |

मोहा परागामस: परकीितत: || 7||

द

न ेकु शलं कम कु शले नानुषते |

ागी ससमािवो मेधावी िछसंशय: || 10||

न िह देहभृता शं ुं कमाशेषत: |

यु कमफलागी स ागीिभधीयते || 11||

अिनिमं िमं च ििवधं कमण: फलम् |

भवािगनां े न तु सािसनां िचत् || 12||

शरीरवानोिभयम ारभते नर: |

ां वा िवपरीतं वा पैते त हेतव: || 15||

तैवं सित कतारमाानं के वलं तु य: |

पकृ तबुा स पित द

य नाहङ् कृ तो भावो बुय न िलते |

ानं ेयं पराता ििवधा कमचोदना |

ानं कम च कता च िधैव गुणभेदत: |

ोते गुणसङ् ाने यथावृणु तािप || 19||

सवभूतेषु येनैकं भावमयमीते |

अताथवदं च तामसमुदातम् || 22||

िनयतं सरिहतमरागेषत: कृ तम् |

अफलेुना कम यताकमुते || 23||

युकामेुना कम साहारेण वा पुन: |

ियते बलायासं ताजसमुदातम् || 24||

अनुबं यं िहंसामनपे च पौषम् |

मोहादारते कम यतामसमुते || 25||

अयु: ाकृ त: : शठो नैृ ितकोऽलस: |

िवषादी दीघसूी च कता तामस उते || 28||

बुेभदं धृतेैव गुणतिवधं णु |

ोमानमशेषेण पृथेन धनय || 29||

वृिंच िनवृिं च कायाकाय भयाभये |

बं मों च या वेिबु: सा पाथ साकी || 30||

यया धममधम च काय चाकायमेव च |

अयथावजानाित बु: सा पाथ राजसी || 31||

सवाथापरीतां बु: सा पाथ तामसी || 32||

धृा यया धारयते मन:ाणेयिया: |

यया तु धमकामाथाृा धारयतेऽजुन |

ु

सुखं दानीं ििवधं णु मे भरतषभ |

अासामते य द

:खां च िनगित || 36||

यदे िवषिमव परणामेऽमृतोपमम् |

तुखं साकं ोमाबुसादजम् || 37||

िवषयेयसंयोगादेऽमृतोपमम् |

परणामे िवषिमव तुखं राजसं ृतम् || 38||

ाणियिवशां शूाणां च परप |

कमािण िवभािन भावभवैगुणै: || 41||

शमो दमप: शौचं ाराजवमेव च |

ानं िवानमां कम भावजम् || 42||

शौय तेजो धृितदां युे चापलायनम् |

दानमीरभाव ां कम भावजम् || 43||

कृ िषगौरवािणं वैकम भावजम् |

परचयाकं कम शूािप भावजम् || 44||

कमिनरत: िसं यथा िवित तृणु || 45||

यत: वृिभूतानां येन सविमदं ततम् |

ेयाधम िवगुण: परधमानुितात् |

असबु: सव िजताा िवगतृह: |

नैिसं परमां सासेनािधगित || 49||

िसं ाो यथा  तथाोित िनबोध मे |

समासेनैव कौेय िना ान या परा || 50||

बुा िवशुया युो धृाानं िनय च |

शादीषयांा रागेषौ ुद च || 51||

अहारं बलं दप कामं ोधं परहम् |

िवमु िनमम: शाो भूयाय कते || 53||

भूत: साा न शोचित न काङ् ित |

सम: सवषु भूतेषु मं लभते पराम् || 54||

भा मामिभजानाित यावाा तत: |

ततो मां ततो ाा िवशते तदनरम् || 55||

सवकमािप सदा कु वाणो मपाय: |

मसादादवाोित शातं पदमयम् || 56||

चेतसा सवकमािण मिय स मर: |

बुयोगमुपाि म: सततं भव || 57||

म: सवद

गािण मसादारिस |

ामयवभूतािन याढािन मायया || 61||

तमेव शरणं ग सवभावेन भारत |

तसादारां शां थानं ािस शातम् || 62||

इित ते ानमाातं गुाद

्

गुतरं मया |

िवमृैतदशेषेण यथेिस तथा कु  || 63||

सवगुतमं भूय: णु मे परमं वच: |

इोऽिस मे ढिमित ततो वािम ते िहतम् || 64||

इदं ते नातपाय नाभाय कदाचन |

न चाशुूषवे वां न च मां योऽसूयित || 67||

य इदं परमं गुं मेिभधाित |

भं मिय परां कृ ा मामेवैसंशय: || 68||

न च तानुेषु किे ियकृ म: |

भिवता न च मे ताद: ियतरो भुिव || 69|

अेते च य इमं ध संवादमावयो: |

ानयेन तेनाहिम: ािमित मे मित: || 70||

सोऽिप मु: शुभाँोकाा

या

ुकमणाम् || 71||

कदेत

अजुन उवाच |

सय उवाच |

इहं वासुदेव पाथ च महान: |

संवादिमममौषमद

्

भुतं रोमहषणम् || 74||

ाससादा



तवानेतद

्

गुमहं परम् |

योगं योगेराृ ाााथयत: यम् || 75||

राजंृ संृ संवादिमममद

्

्

तेषां सततयुानां भजतां ीितपूवकम् |

पुषं शातं िदमािददेवमजं िवभुम् || 12||

आामृषय: सव देविषनारदथा |

अिसतो देवलो ास: यं चैव वीिष मे || 13||

सवमेततं मे यां वदिस के शव |

न िह ते भगवं िवद

यमेवानाानं वे ं पुषोम |

के षु के षु च भावेषु िचोऽिस भगवया || 17||

भूय: कथय तृिह तो ना मेऽमृतम् || 18||

ीभगवानुवाच |

ह ते कथियािम िदा ािवभूतय: |

ाधात: कु े नाो िवर मे ||19||

अहमाा गुडाके श सवभूताशयथत: |

अहमािद मं च भूतानाम एव च || 20||

आिदानामहं िवुितषां रिवरंशुमान् |

सेनानीनामहं : सरसाम सागर: || 24||

महषणां भृगुरहं िगरामेकमरम् |

यानां जपयोऽ थावराणां िहमालय: || 25||

अ: सववृाणां देवषणां च नारद: |

गवाणां िचरथ: िसानां किपलो मुिन: || 26||

उै:वसमानां िव माममृतोवम् |

ऐरावतं गजेाणां नराणां च नरािधपम् || 27||

ादा दैानां काल: कलयतामहम् |

मृगाणां च मृगेोऽहं वैनतेय पिणाम् || 30||

पवन: पवताम राम: शभृतामहम् |

झषाणां मकरा ोतसाम जावी || 31||

सगाणामािदर मं चैवाहमजुन |

अािवा िवानां वाद: वदतामहम् || 32||

अराणामकारोऽ : सामािसक च |

अहमेवाय: कालो धाताहं िवतोमुख: || 33||

कीित: ीवा नारीणां ृितमधा धृित: मा || 34||

बृहाम तथा साां गायी छसामहम् |

द